Organ Nakli Nedir? Kimler Organ Bağışı Yapabilir?

Organ nakli (transplantasyon), ciddi sağlık sorunları yaşayan veya yaşamını sürdürebilmek için yeni bir organa ihtiyaç duyan hastalar için hayat kurtarıcı bir tedavi yöntemidir. Ülkemizde en çok böbrek nakli işlemi gerçekleştirilmektedir. Her işlem gibi bu operasyonlar da bazı riskler taşımaktadır. Başarıyla gerçekleştirilen her nakil işlemi, birçok hastanın yaşam kalitesini arttırmasına ve tedavi olmasına yardımcı olmaktadır. Son yıllarda organ naklinde büyük gelişmeler yaşanmasına rağmen, nakledilecek organın temini (donör bulma) en önemli kısıtlamalardan biridir. Organ bağışının yaygınlaştırılması bu açıdan oldukça önemlidir.

Organ Nakli Nedir?

Organ nakli, bir kişinin hasar görmüş veya işlevini yerine getiremeyen organını, bir donörden (vericiden) alınan sağlıklı bir organ ile değiştirmek amacıyla yapılan cerrahi bir prosedürdür. Nakil işlemi, böbrek, karaciğer, kalp, akciğer ve pankreas gibi birçok farklı organ için uygulanabilir. Sağlıklı organlar, hayatta veya ölen bağışçılardan alınır.

Organ nakli, birçok teknik ve tıbbi gelişme ile giderek daha güvenli hale gelmiştir. Ancak bu prosedürler hala riskler taşıyabilir ve doku uyumsuzluğu gibi sorunlarla karşılaşılabilir. Nakil sonrası bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar alınması gerekebilir ve bu ilaçların yan etkileri olabilir. Doku reddi, enfeksiyonlar, bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçların yan etkileri, karaciğer hasarı, böbrek yetmezliği, hipertansiyon ve kemik kaybı, böbrek sorunları, kardiyovasküler sorunlar, kanser riski ve metabolik sorunlar bunlardan bazılarıdır.

Alıcı ve verici arasında doku uyumunun olması, nakil sonrasında organın vücut tarafından kabul edilmesi ve fonksiyonunu yerine getirme süreçlerini etkilemektedir. Organ nakli öncesi doku grupları incelenir ve uyumlu bireyler arasında seçim yapılır.  Doku uyumu böbrek ve  kemik iliği nakillerinde oldukça önemlidir.

Organ bağışı, organ nakli bekleyen hastalar için büyük bir öneme sahiptir. Organ nakli, yaşamları tehdit altında olan insanlar için yeni bir umut kaynağıdır ve bağışlar bu umudu gerçeğe dönüştürmeye yardımcı olabilir.

Organ Nakli Türleri Nelerdir?

Organ nakli, birçok farklı türde gerçekleştirilebilir ve her biri belirli bir ihtiyaca yanıt verir. Transfer edilme şekline göre ve kadavradan veya canlıdan nakil edilmesine göre türleri vardır.

Organ veya doku transferi şu şekillerde gerçekleştirilebilir:

1. Otogreft: Aynı kişinin bir bölgesinden alınıp başka bir bölgesine transfer edilebilir.
2. Allogreft: Aynı türe ait fakat genetik olarak aynı kimliğe sahip olmayan iki canlı arasında transfer yapılabilir.
3. İzogreft: İkizler gibi genetik olarak aynı kimliğe sahip verici ve alıcı arasında organ nakli yapılabilir.
4. Zenogreft: Farklı türler arasında transfer yapılabilir.

Organ nakli işlemi, uygun donör bulma, doku uyumu ve operasyon sonrasi bakım gibi karmaşık faktörleri içerir. Donör durumuna göre de farklı organ bağışı türleri vardır, bunlar şu şekildedir:

1. Canlı Donör Organ Bağışı: Canlı bir kişinin sağlıklı bir organını veya organın bir parçasını nakil bekleyen hastaya bağışlamasıdır. Bu tür bağış genellikle böbrek veya karaciğer gibi organlar için uygulanabilir. Donör, organın geri kalanıyla sağlıklı bir şekilde yaşayabilir. Yasal düzenlemeye göre canlı donörden organ, alıcının en az iki yıldan beri evli olduğu eşi ile dördüncü dereceye kadar (dördüncü derece dahil) kan ve kayın hısımlarından yapılabilir. Organ nakli gereken hastalığın evlilikten sonra teşhis edildiği durumlarda eşlerin en az iki yıllık evli olması şartı aranmaz
2. Kadavra Donör Organ Bağışı: Bir kişinin ölümünden sonra organlarının bağışlandığı durumdur. Donörün organları, beyin ölümü gerçekleştiğinde ve doku uyumu gibi belirli koşullar altında kullanılabilir. Bu tür bağışlar, genellikle böbrek, kalp, akciğer veya karaciğer gibi büyük iç organlar için uygulanır.

Nakledilebilir Dokular ve Organları Hangileridir?

Nakledilebilir dokular ve organlar, yaşamsal öneme sahip ve bir kişiden başka bir kişiye aktarılabilen biyolojik yapılardır. Bunlar arasında en yaygın olanlar şunlardır:

1. Böbrekler: Böbrek nakli, böbrek yetmezliği yaşayan hastalar için önemli bir seçenektir. Genellikle canlı veya ölü bir bağışçıdan alınan böbrek, alıcıya yaşamının devam etmesi için gerekli olan böbrek fonksiyonlarını geri getirir.
2. Karaciğer: Karaciğer nakli, karaciğer yetmezliği veya ciddi karaciğer hastalığı yaşayan hastalar için önerilebilir. Karaciğer, birçok hayati işlevi yerine getirir ve yaşam için kritik önem taşır.
3. Kalp: Kalp nakli, ciddi kalp yetmezliği olan hastalara uygulanır. Bu işlem, hastanın yaşamını sürdürmesine yardımcı olur ve yaşam kalitesini artırır.
4. Akciğerler: Akciğer nakli, solunum yetmezliğine yöneliktir. Akciğerler, vücuda oksijen taşır ve karbondioksit atılımını sağlar.
5. Pankreas: Pankreas nakli, tip 1 diyabeti olan, sürekli hipoglisemi atakları olan, böbrek hasarı gelişmiş, insülin reaksiyonu olan, tip 2 diyabete bağlı düşük insülin üretimi ve insülin direnci hastalara uygulanır. Pankreas, insülin üretiminden sorumlu bir organdır ve bu nakil, hastanın insülin üretimini geri kazanmasına yardımcı olur.
6. Bağırsaklar: İntestinal nakil olarak da bilinir, bağırsak yetmezliği hastalarına uygulanır. Bu nakil prosedürü, bağırsakların bir kısmını veya tamamını içerebilir.
7. Kalp ve Akciğer: Kalp ve akciğer nakli, hem kalp hem de akciğer yetmezliği yaşayan hastalar için uygundur.
8. Kornealar: Kornea nakli, kornea hasarı,  yaralanmaları, ülseri ya da kalıtsal bozuklukları olan hastalara görme yeteneği kazandırabilir. Ölü veya canlı bağışçılardan alınan kornealar, görüşün düzelmesine katkı sağlar.

Yukarıda bahsedilen kritik operasyonların yanı sıra, el, kol, bacak, deri, damar, rahim, penis, kemik iliği gibi nakiller de yapılmaktadır. Türkiye'de en sık yapılan organ nakilleri arasında böbrek nakli öne çıkmaktadır. Ayrıca karaciğer, kalp, akciğer, pankreas ,ince bağırsak, kalp kapakçığı ve kornea nakilleri de ülkemizde sıkça yapılan diğer organ nakilleridir.

Kimler Doku ve Organ Bağışı Yapabilir?

Organ bağışı gönüllülük esasına dayanır. Bağış yapabilmek için belirli kriterlere sahip olmak gereklidir. Organ bağışı için esas alınan şartlar şunlardır:

1. Yaş Sınırlamaları: Türkiye organ bağışında bulunmak isteyen kişilerde aranan ilk şart 18 yaşını doldurmuş olmasıdır.
2. Genel Sağlık Durumu: Bağış yapmak isteyen kişinin genel sağlık durumu önemlidir. Sağlıklı bir bağışçıdan alınan doku veya organların başarılı bir şekilde nakledilme olasılığı daha yüksektir.
3. Ölüm Durumu: Organ bağışı, ölen veya beyin ölümü gerçekleşen kişilerin organlarından alınabilir, ancak bu bağışın gerçekleşebilmesi için özel protokoller ve izinler gereklidir. Beyin ölümü tanısı klinik ve radyolojik olarak yapılan testler ile konulan kişi eğer sağlığında organlarını bağışlamış ve aile de organ bağışını onaylıyor ise transfer süreci başlatılır. Organların transfer süresi organa göre farklılık göstermekle birlikte ölümden 4 ile 36 saat içerisinde nakil işlemi yapılmaktadır.
4. Kan Uyumu: Organ nakli adayları ve donörler arasındaki kan uyumu önemlidir. Kan uyumsuzluğu, bağışın vücut tarafından kabul edilmesini zorlaştırabilir. Bu durumda kan uyumsuzluğu nedeniyle kendi vericisinden nakil alamayan iki hasta ve donörleri eşleştirilerek çapraz nakil gerçekleştiriebilir. Bu durumda hastalar eşleştirildikleri ve kan uyumları olan diğer vericiden nakil olurlar.
5. Hukuki İzinler: Doku ve organ bağışı, bağışçının veya ailesinin yazılı onayını gerektirebilir.

Doku ve organ bağışı, yaşamı tehdit eden durumlarla mücadele eden veya yaşam kalitesini artırmak isteyen hastalar için büyük bir öneme sahiptir. Her bağış, bir kişinin hayatını kurtarabilir veya daha iyi bir yaşam sunabilir. Bu nedenle, organ ve doku bağışının yaygınlaştırılması ve toplumun bu konuda bilinçlenmesi önemlidir. Bağış yapmak isteyen kişiler, bağış yapmaya uygun olup olmadıklarını değerlendirmek için sağlık profesyonelleri ile iletişime geçebilirler.