Akıllı İlaç Nedir? Akıllı İlaç Kullanımı Nasıl Olmalıdır?

Akıllı İlaç Nedir? Akıllı İlaç Kullanımı Nasıl Olmalıdır?

Tıptaki ve sağlık teknolojisindeki gelişmelere rağmen kanser dünya çapında önde gelen ölüm sebepleri arasında yer alır. Mevcut kanser tedavilerinin istenmeyen yan etkileri kanseri tedavi ederken aynı zamanda sağlıklı hücrelere zarar vermesidir. Kemoterapi etkili bir kanser tedavi yöntemlerinden birisidir, ancak istenmeyen yan etkileri olmaktadır. Bu durum doz sınırlamalarına neden olarak kanser hücrelerinin tedaviye karşı direnç geliştirmesine neden olur. Bu tedavi yöntemlerindeki zorluklar spesifik ve hedefe yönelik olmaması nedeniyle ortaya çıkar. Spesifik olmayan tedavi zorluklarının üstesinden gelmek için akıllı ilaçlar geliştirilmiştir. Kanser tedavisinde akıllı ilaç, kanser hücrelerinin kazandığı kontrolsüz çoğalma ve yayılma özelliğini engellemeyi amaçlar. Mutasyonlarla kazanılan bu özellikleri durdurmaya çalışan molekülleri içeren akıllı ilaç kullanımı, kanser tedavisinde giderek önemini artıran bir yöntemdir.

Akıllı İlaç Nedir?

Kanser hastalığının gelişiminde ve ilerleyişinde rol oynayan mekanizmaların anlaşılmasında ve yeni tedavi prosedürlerinin keşfedilmesinde önemli gelişmeler elde edilmesine rağmen, kanser dünyadaki en önemli ölüm nedenleri arasında yer almaya devam etmektedir. Kanser tedavisinde güncel olarak kemoterapi, cerrahi ve radyoterapiden faydalanılmaktadır. Uzun zamandan beri kullanılan kemoterapi tedavisi, çoğu kanser türünde hala sıklıkla tercih edilmektedir.

Ancak son zamanlarda kanser tedavisinde dikkat çekici bir değişim gerçekleşmiştir. Kanserli hücreler için daha seçici etki gösterebilecek ve bu şekilde normal hücreler üzerinde istenmeyen yan etkileri azaltabilecek ilaçların tasarlanması için çabalanmıştır. 2000’li yılların başından itibaren Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi tarafından onaylanan yeni kanser tedavileri göz önünde bulundurulduğunda, büyük bir çoğunluğunu hedefe yönelik tedavi olanağı sağlayan akıllı ilaçların oluşturduğu görülmektedir. Kısacası “Akıllı ilaç ne demek?” sorusuna spesifik tedavi olanağı sunan, tümörlü yapıların gelişim ve yayılımının engellenmesi amacıyla kullanılan yeni nesil antikanser ilaçları şeklinde yanıt verilebilir.

Akıllı İlaç Nasıl Kullanılır?

Akıllı ilaçlar, kanserli dokuların büyümesi, ilerlemesi ve yayılım göstermesine yol açan spesifik moleküler hedeflere etki eder. Bu tedavi olanağı, kanser hücrelerindeki değişimleri hedef alarak normal hücrelere verilen zararı azaltır, kanserli dokunun gelişimini ve yayılmasını engeller. Akıllı ilaç çeşitleri iki temel başlık altında değerlendirilir. Bunlar monoklonal antikorlar ve küçük molekül inhibitörleri şeklinde sıralanabilir. Bu yaklaşım doğrultusunda büyük ilerleme gerçekleştiren ve “hedeflenmiş kovalent ilaçlar” olarak isimlendirilen bu yeni terapötik sınıf, akıllı ilaç kullanımı ile ilgili yan etkileri minimize edilmiş bir tedaviye olanak sağlar.

Örneğin epidermal büyüme faktörü reseptörünün (EGFR) kanser tedavisine yönelik son derece önemli bir hedef olduğunun tespit edilmesi sonucunda moleküler hedeflenmiş tedavinin başarı ile uygulanmasını sağlayan akıllı ilaçlar geliştirilmiştir ve geliştirilmeye devam edilmektedir. EGFR, kanser hücrelerinin büyüme ve metastaz oluşturma mekanizmasını düzenler, aşırı sentezlendiği veya mutasyona uğradığı takdirde baş ve boyun, beyin, mesane, yumurtalık, akciğer, meme, prostat ve rahim ağzı gibi kanser çeşitlerine neden olabilir. Dolayısıyla tirozin kinaz inhibitörleri (TKI), mutasyon ve anormalliklerin neden olduğu kanseri tedavi etmek amacıyla kullanılır. Ayrıca TKI’lar tümörlü hücrelerde programlanmış hücre ölümüne yol açarlar. Hedefe yönelik kanser tedavisi amacıyla geliştirilen bu küçük moleküllü akıllı ilaçların yan etkileri çok daha azdır. Bu nedenle tedavide önemli bir grup olarak yer edinmişlerdir.

Akıllı İlaç Hangi Kanser Türlerinde Kullanılır?

Sağlıklı vücut hücrelerinin kalıtsal yapılarında gelişen mutasyonlar ve bozukluklar sebebiyle kontrolsüz çoğalma gerçekleşir. Bu kalıtsal yapısı bozulmuş hücreler bir araya gelerek kanserli dokuyu oluşturur. Mutasyonlar, bu hücrelere metastaz yapma yeteneği kazandırır. Dolayısıyla kanserli hücreler, büyür, çoğalır ve başka dokulara yayılım gösterir. Bu durum kişinin hayatını ciddi boyutlarda tehdit eder ve ölüm nedenlerinin başında yer alır. Biyolojik belirteçlere yanıt verebilen ve bu belirteçler tarafından yönlendirilebilen akıllı ilaçlar, kanser tedavisi için umut verici bir yöntemdir. Daha az yan etki, doz azaltımı, hedefleme özgünlüğü ve kontrollü ilaç salımı gibi birçok avantaj sağlayan akıllı ilaçlar şu kanserlerin tedavisinde kullanılabilir:

• Beyin kanseri
• Baş ve boyun kanseri
• Yumurtalık (over) kanseri
• Meme kanseri
• Böbrek kanseri
• Yemek borusu (özofagus) kanseri
• Tiroid kanseri
• Akciğer kanseri
• Kan kanseri (lösemi)
• Mide kanseri
• Mesane kanseri
• Rahim ağzı (serviks) kanseri
• Kolon kanseri
• Karaciğer kanseri
• Prostat kanseri
• Pankreas kanseri

Akıllı İlaç Kullanılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Kanser tedavisinde kullanılan hedefe yönelik akıllı ilaç uygulaması kanser için umut ışığı sağlamaktadır. Kişiye özgü tedavi olanağı sağlayan bu yöntemde; kişinin genetik mutasyonları, yaşı, alışkanlıkları ve kanserli dokunun lokalizasyonu, türü, kaçıncı evrede olduğu tedavi prosedürünün şekillendirilmesi için önemlidir. Akıllı ilaçlar tek başına veya benzer etki sağlayan diğer tedavi edici ajanlar ile birlikte kullanılabilir.

Çoğunlukla tolere edilse dahi hassas bireylerde alerjik komplikasyonlara neden olabilir. Bu komplikasyonlar gözlerde kaşıntı, kızarıklık ve ödem, burunda tıkanıklık, kaşıntı ve hapşırma, ağızda metalik bir tat, kaşıntı ve karıncalanma, boğazda şişlik, ses değişikliği, ses kısıklığı ve yutkunma güçlüğü, nefes darlığı, tansiyon düşüklüğü, baş dönmesi ve bayılma, bilinç kaybı, karın ağrıları ve kramp şeklinde gelişebilir. Bu durumda bir alerji uzmanının görüşüne başvurularak tavsiyesi doğrultusunda hareket edilebilir.

Akıllı ilaç kullanımı diğer tedavi prosedürlerine kıyasla daha az yan etkiye sahiptir. Tırnak yatağı bozuklukları, saç dökülmeleri, el ve ayak sendromu, akne benzeri döküntüler, yüz, göğüs ve sırt gibi bölgelerde döküntüler gözlenebilir. Bu yan etkiler çoğunlukla kısa zamanda tedavi edilerek giderilebilir. Ayrıca dermatolog ve onkologların işbirliği ile çalışması çok daha verimli sonuçlar verebilir.

 Akıllı ilaçları kullanılırken dikkat edilmesi gereken birçok nokta vardır. Akıllı ilacın hasta ve kanser türü ile uyumu, olası toksisiteleri, hücre, doku ve organlar üzerindeki olumsuz etkileri değerlendirilir. Organlar üzerindeki potansiyel birikimin değerlendirilmesi amacıyla sistemik toksisite araştırılır. Kişinin bağışıklık tepkisi ve inflamasyon durumunun tespiti için immünotoksisite değerlendirmesi yapılır. Akıllı ilacın absorbsiyon, dağılım, metabolizma ve atılım gibi farmakokinetik değerlendirmeleri ve biyoyararlanımı değerlendirilir. Uzun süreli güvenlik konusunda gerekli bilgiler edinildikten sonra uzman hekimler kanıta dayalı akıllı ilaç tedavisini uygulayabilirler.

Kanser üzerindeki başarısı kanıtlanmış, tedavide kullanımı sağlanmış pek çok akıllı ilaç vardır. Hedeflenmiş tedavi imkanı sunan bu akıllı ilaçların, olası yan etkilerinin diğer yöntemlere kıyasla daha az olması ve etkin tedavi imkanı sunması sebebiyle sıklıkla tercih edilmesi söz konusudur. "Akıllı ilaç tedavisi nasıl yapılır?" hakkında daha kapsamlı bilgi edinmek için uzman onkolog hekimler ile görüşme sağlayarak, merak ettiğiniz sorulara yanıt alabilirsiniz.

Kaynakça:

1. https://dergi.fabad.org.tr/file/DerlemeMakalesi.pdf
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10622502/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7150757/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9846181/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9643298/
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6901085/
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4610026/
8. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnano.2021.753766/full
9. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/549859
10. https://www.aid.org.tr/kanser-tedavisinde-kullanilan-ilaclarin-neden-oldugu-alerjiler/
11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6244569/