Anksiyete Nedir? Anksiyete Bozukluğu Neden Olur?

Anksiyete Nedir?

Korku, mevcut veya potansiyel tehlikenin bilişsel değerlendirmesine karşı savaş veya kaç tepkisi oluşturan nörofizyolojik bir alarm durumudur. Kaygı korku ile bağlantılıdır. Potansiyel bir risk olarak algılanan olaylar, gelecekte karmaşık bir duygusal, fizyolojik ve davranışsal tepki ile şekillenen ruh hali durumu şeklinde kendini gösterir. Kaygı, korku, endişe anksiyete olarak tanımlanır. Bazen anksiyete çok yoğun olur ve kişinin işlevselliğini etkiler. O zaman anksiyete bozukluğu olarak değerlendirilir.

Anksiyete Bozukluğu Neden Olur? Anksiyetenin Risk Faktörleri Nelerdir Ve Anksiyete Kimlerde Görülür?

Anksiyete bozuklukları biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin etkileşimi sonucunda ortaya çıkabilir. Genetik yatkınlık, stres ve travmatik durumlar da etkileşime giren faktörler arasında bulunur. Anksiyete bozukluğunun cinsiyetler üzerindeki oranı da anlamlı düzeyde farklıdır. Kadınlarda görülme olasılığının erkeklerden iki kat daha fazla olduğu söylenebilir. Çeşitli tıbbi durumlar ve hastalıklar dolaylı olarak kaygı gelişmesine neden olabilir. Anksiyete bozukluğunun sebepleri ve birlikte görülen durumları şu şekilde sıralanabilir:

• Kalp hastalıkları ve ritim bozuklukları,
• Şeker hastalığı,
• Kronik obstrüktif akciğer hastalığı ve astım gibi nefes alma güçlükleri,
• Madde, alkol ve sigara bağımlılıkları,
• Aşırı kafein tüketimi,
• Kronik ağrı ve irritabl bağırsak sendromu,
• Belirli hormonları üreten nadir tümörler,
• Tiroid bezlerinde aşırı hormon salgısı,
• Serotonin, dopamin, norepinefrin ve gama aminobütirik asit (GABA) dahil olmak üzere çeşitli kimyasal dengesizlikler,
• Beynin amigdala adı verilen korku ve kaygıyı yöneten bölümünde aktivite artışı,
• Çeşitli hastalıklar için kullanılan ilaçların ve bitkisel takviyelerin yan etkileri,
• Sosyal izolasyon ve yalnızlık,
• Fiziksel, duygusal veya cinsel taciz ve ihmal gibi çocukluk travmaları,
• Stresli bir iş, eğitim veya toplum ortamına maruz kalma,
• Anksiyete semptomlarını tetikleyebilecek trafik kazaları, fiziksel saldırı ve diğer travmatik olaylar,
• İş güvencesi olmaması veya aşırı iş yüküne sahip olmak,
• Boşanma veya ilişki problemleri,
• İnsanların kültürel veya toplumsal beklentileri,
• Standartları veya normları karşılama ihtiyacı.

Anksiyete Bozukluğu Belirtileri Nelerdir? Anksiyete Bozukluğu Nasıl Hissettirir?

Anksiyete birçok farklı semptoma neden olabilir. Fiziksel ve zihinsel olarak nasıl hissedildiğini ve davranışları etkileyebilir. Semptomlar anksiyetenin türüne göre bazı farklılıklar gösterse de  genellikle benzerdir. Anksiyete bozukluğu belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

Fiziksel Anksiyete Belirtileri:

• Hızlı, düzensiz veya daha hissedilir kalp atışları,
• Baş dönmesi, baygınlık ve sersemlik hissi,
• Baş ağrısı,
• Göğüs ağrısı,
• Kolayca yorulmak,
• Terleme ve sıcak basması,
• Parmak ve dudaklarda karıncalanma,
• Gastrointestinal sorunlar yaşamak,
• Nefes darlığı, çok hızlı nefes alma ve titreme. 

Zihinsel Anksiyete Belirtileri:

• Gergin veya sinirli hissetmek,
• Rahatlayamama hissi ve bulantı,
• Geçmiş veya gelecek hakkında endişelenmek,
• Sürekli ağlama hissi,
• Uykuya dalma güçlükleri ve uyuyamama,
• Odaklanma problemleri,
• Sürekli kötü birşey yaşanacak endişesi,
• Takıntılı düşünceler. 

Davranışsal Anksiyete Belirtileri:

• Keyif veren aktivitelerin tadını çıkaramamak,
• Öz bakımını sağlamakta güçlük çekmek,
• İlişki kurma ve sürdürme konusunda zorluk yaşamak,
• Yeni şeyler denemekten endişe duymak,
• Kaygı yaratan yerlerden ve durumlardan kaçınmak,
• Bir şeyleri sürekli kontrol etme arzusu gibi zorlayıcı davranışlar.

Anksiyete Bozukluklarının Türleri Nelerdir?

Anksiyete bozukluklarının birkaç farklı türü vardır. İnsanlar aynı anda birden fazla anksiyete bozukluğu yaşayabilir. Spesifik fobiler %12,1’lik ve sosyal anksiyete bozukluğu %7,4’lük yaygınlık oranı ile en sık görülen iki türdür. En az görülen anksiyete bozukluğu ise %2,5’lik oran ile agorafobidir [5]. Anksiyete bozukluğu türleri hakkında şu bilgiler verilebilir:

• Yaygın anksiyete bozukluğu: Temel özelliği bireyin kontrol etmekte zorlandığı aile, iş ve okul performansı gibi alanlar hakkında sürekli ve aşırı endişe duymasıdır. Kişi akut ataklar yaşamasa da genellikle huzursuz ve gergin hissedebilir, kolayca yorulur, konsantre olmada zorluk yaşar, kas gerginliği ve uyku bozukluğu yaşayabilir. Bu gibi semptomlar en az 6 ay boyunca her gün yaşanır.
• Panik bozukluğu: Bu bozukluğa sahip kişilerde sık ve beklenmedik panik ataklar görülür. Panik ataklar ciddi tehlikeler olmasa bile aniden gelen yoğun korku, rahatsızlık veya kontrolü kaybetme hissi ile karakterizedir. Panik ataklar günde birkaç kez veya yılda birkaç kez gelişebilir. Ataklar aniden gelir, birkaç dakika veya daha uzun sürebilir. Çarpıntı, terleme, göğüs ağrısı, titreme veya karıncalanma semptomlar arasındadır. Mesleki ve akademik aksamalar gelişebilir. Tanı için semptomların 1 ay veya daha fazla görülmesi gereklidir.
• Sosyal anksiyete bozukluğu: Bu bozuklukta kişi inceleme konusu olabileceği sosyal ortamlarda belirgin bir korku ve yaygı yaşar. Bu tür ortamlarda olumsuz değerlendirilmeye maruz kalmak kişiler için oldukça tedirgin edicidir. Utandırılmak, reddedilmek, aşağılanmak veya başkalarını gücendirmek de ürkütücüdür. Kızarma, terleme, çarpıntı, karın ağrıları, göz teması kurma güçlükleri ve özgüven eksikliği gibi semptomlar gelişebilir.
• Ayrılma kaygısı bozukluğu: Yetişkin ve çocuklarda görülebilir. Kişiler yakın oldukları insanlardan ayrı kalmaktan korkar. Sevdikleri ile birlikte olmadıklarında başlarına kötü birşey geleceğinden endişe ederler. Ayrılmakla ilgili kabuslar görebilirler, ayrılık dönemi yaklaşınca kendilerini iyi hissetmeyebilirler.
• Seçici mutizm: İnsanların normal dil becerilerine sahip olmalarına rağmen çeşitli sosyal ortamlarda konuşamamaları durumudur. Genellikle 5 yaşından önce ortaya çıkar. Aşırı utangaçlık, geri çekilme ve öfke nöbetleriyle ilişkilendirilir.
• Agorafobi: Acil bir durum geliştiğinde kaçmanın ve yardım istemenin zor olduğu bir yerde bulunmaktan yoğun bir şekilde korkmakla karakterizedir. Toplu taşımayı kullanmak, uçağa binmek, kapalı alanlarda bulunmak, ev dışında tek başına olmak, sıra beklemek ve kalabalığın içinde olmak bu kişilerin kaygılı hissetmesine neden olabilir.
• Özgül fobiler: Özgül fobisi olan bireyler bazı durumlara, nesnelere, ortamlara, insanlara veya hayvanlara karşı kalıcı ve anlamsız bir korkuya sahiptir. Korku aşırı şiddetlidir, fiziksel semptomlara ve panik ataklara neden olabilir. Özgül fobilere köpek, kan, yükseklik, kapalı alan, fırtına ve gök gürültüsü örnek olarak verilebilir.

Anksiyete Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?

Anksiyete bozukluğunu teşhis etmek için psikolog veya psikiyatrist gibi bir ruh sağlığı uzmanı ile görüşmek gereklidir. Ruh sağlığı uzmanları fiziksel muayenenin ardından hastanın tıbbi geçmişini, aldığı ilaçları, uyku alışkanlıklarını ve aile öyküsünü değerlendirir. Anksiyete teşhisi için uygulanabilecek kan testleri ve görüntüleme taramaları yoktur. Ancak anksiyeteyle benzer semptomlara neden olan tıbbi durumları elemek için çeşitli tanı prosedürleri uygulanabilir. Değerlendirmelerin ardından çeşitli anketler uygulanabilir veya Amerika Psikiyatri Birliği’nin DSM-5 tanı kriterleri kullanılabilir. Tanı bildirilen semptomların şiddeti ve ne kadar sürdüğü, semptomların günlük yaşantıyı ne şekilde etkilediği, uzmanların danışanın tutum ve davranışlarını gözlemlemesi doğrultusunda konulur.

Anksiyete Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Anksiyete bozukluğu genellikle psikoterapi, ilaç veya bu iki yöntemin kombinasyonuyla tedavi edilir. Anksiyete bozukluğu olan kişiler için en etkili tedavi ruh sağlığı uzmanları tarafından belirlenir. Anksiyete tedavisi hakkında şu bilgiler verilebilir:

• Bilişsel davranışçı terapi: Anksiyete bozukluğu olan kişilere yardımcı olabilecek bir psikoterapi türüdür. Daha az kaygılı ve korkmuş hissetme konusunda fayda sağlar. Farklı düşünme teknikleri, davranma ve durumlara tepki verme yolları öğretir. Bilişsel davranışçı terapinin bir diğer türü de maruz bırakma terapisidir. Maruz bırakma terapisi insanların korku hissettiği durumlarla yüzleşmelerini sağlar. Bazen gevşeme egzersizleriyle birlikte kullanılabilir.
• İlaç tedavisi: İlaçlar anksiyete bozuklukları tamamen iyileştiremez ancak semptomları yönetme konusunda fayda sağlar. Psikiyatristler veya çeşitli tıbbi branşlar anksiyete için çeşitli ilaçlar reçete edebilir. Anksiyete bozukluğu için reçete edilen ilaç sınıfları antidepresanlar, kaygı önleyiciler ve beta blokerler şeklinde sıralanabilir. İlaçların kişiye uygun doz ve formülasyona sahip olması tedavinin etkinliği için önemlidir, bu nedenle ilaç seçimleri hekim gözetimi altında yapılmalıdır.
• Stres yönetim teknikleri: Egzersiz, yürüyüş, meditasyon gibi stres yönetim teknikleri ve destek grupları da kaygı semptomlarını azaltabilir. Bu yöntemler uygulanan tıbbi tedavilerin etkinliğini de arttırabilir.
• Psikodrama / Grup Terapileri: Kişinin yalnız olmadığını paylaşım yoluyla hissetmesini sağlar. Anksiyete ile baş etme için yeni yollar denenmesi imkanını sunar.

Anksiyete bozukluğu her yaş grubunda görülen ve tedavi edilmediğinde yaşam kalitesini önemli ölçüde olumsuz etkileyen bir ruh sağlığı sorunudur. İleri aşamalarda majör depresif bozukluk, intihar, kalp krizi ve alkol kullanım bozuklukları gibi daha ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Siz veya yakınlarınız anksiyete belirtileri gösteriyorsa geç kalmadan bir ruh sağlığı uzmanı ile görüşmeniz tavsiye edilir.

Kaynakça:

1. https://medlineplus.gov/anxiety.html#cat_51
2. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anxiety/symptoms-causes/syc-20350961
3. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/896292
4. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/anxiety-disorders#part_2222
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470361/
6. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9536-anxiety-disorders#symptoms-and-causes
7. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/anxiety-disorders
8. https://www.psychiatry.org/patients-families/anxiety-disorders/what-are-anxiety-disorders
9. https://www.webmd.com/anxiety-panic/anxiety-disorders
10. https://www.healthdirect.gov.au/anxiety
11. https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/anxiety-disorders#types-of-anxiety-disorders